Knji­žev­no-mu­zič­ko ve­če „Čo­vjek je taj­na” po­sve­će­no 195. go­di­šnji­ci ro­đe­nja ve­li­kog ru­skog pi­sca Fjo­do­ra Mi­haj­lo­vi­ča Do­sto­jev­skog odr­ža­no je u knji­ža­ri Ma­ti­ce srp­ske – Dru­štva pri­ja­te­lja u Cr­noj Go­ri. Autor­ka je pro­fe­sor­ka ru­skog je­zi­ka, no­vi­nar­ka i pu­bli­cist­ki­nja iz No­vog Sa­da, Ra­doj­ka Tmu­šić Ste­pa­nov, po­ri­je­klom sa Ža­blja­ka.
Ovo ve­če po­sve­će­no Do­sto­jev­skom odva­ja se od slič­nih do­ga­đa­ja kon­cep­tom, od­no­sno tač­no utvr­đe­nim sce­na­ri­jem u či­jem iz­vo­đe­nju su Tmu­šić Ste­pa­no­voj po­mo­gli i Go­ran V. Pa­vi­će­vić i Te­o­do­ra G. Pa­vi­će­vić, kao i hor – Srp­sko pje­vač­ko dru­štvo „Sve­to­sav­nik” ko­jim di­ri­gu­je Rat­ka Vu­ja­čić. Ve­če se odva­ja i či­nje­ni­com da je autor­ka ne sa­mo po­slo­ži­la niz iz­u­zet­nih mi­sli Do­sto­jev­skog, kao i mi­sli o pi­scu i nje­go­vom dje­lu, već ih je uve­za­la u sklad­nu cje­li­nu, pod­sje­tiv­ši lju­bi­te­lje dje­la Do­sto­jev­skog na ne­ke nje­go­ve mak­si­me, ali i po­di­je­li­la ne­ke ma­nje po­zna­te či­nje­ni­ce o pi­scu.
Ka­ko je is­ta­kla Tmu­šić Ste­pa­nov, po­tre­ba da se pro­mi­šlja o Do­sto­jev­skom i nje­go­vom dje­lu le­ži u či­nje­ni­ci da je nje­go­vo dje­lo vrh nad vr­ho­vi­ma. „Jer, na naj­vi­šoj tač­ki čo­vječ­nog, stra­dal­nog, i za­to do­brog i smje­log, po­bi­je­na je za­sta­va ru­ska, slo­ven­ska. Vrh ni­je sa ži­vo­tom, vrh je nad ži­vo­tom. Dje­lo Do­sto­jev­skog ni­je li­te­ra­tu­ra ne­go je ču­do”, za­pi­sa­la je Isi­do­ra Se­ku­lić, a ci­ti­ra­la Tmu­šić Ste­pa­no­va na po­čet­ku ve­če­ri, ozna­ču­ju­ći ti­me po­la­znu tač­ku za svo­je vi­đe­nje ovog pi­sca. Pod­sje­ti­la je i na pi­šče­vo pi­smo bra­tu, kad je F.M. Do­sto­jev­ski imao tek 16 go­di­na.
– Čo­vjek je taj­na, nju tre­ba od­go­ne­ta­ti, i ako je bu­deš od­go­ne­tao ci­je­log svog ži­vo­ta, ne re­ci da si iz­gu­bio vri­je­me. Ja se ba­vim tom taj­nom jer že­lim da bu­dem čo­vjek – pi­sao je mla­di Do­sto­jev­ski, na­vo­di autor­ka ve­če­ri. Ujed­no, ova mi­sao ni­je ne­po­zna­ta ni Nje­go­šu, ko­ji je pje­vao „Taj­na čoj­ku, čo­vjek je naj­vi­ša”.
I po­red mno­gih pro­znih dje­la, i mno­gih li­ko­va ko­je je stvo­rio, ipak se iz­dvo­ji­lo pet nje­go­vih ro­ma­na, ko­ji svo­jom uni­ver­zal­no­šću i zna­ča­jem pre­va­zi­la­ze ne baš uske okvi­re ru­ske knji­žev­no­sti – „Zlo­čin i ka­zna”, „Idi­ot”, „Zli du­si”, „Mla­dić” i „Bra­ća Ka­ra­ma­zo­vi”.
Mno­gi ne sa­mo te­o­lo­zi, već knji­žev­ni kri­ti­ča­ri, go­vo­ri­li su i go­vo­re da je iz Do­sto­jev­skog sna­žno pro­go­va­rao Hri­stos, i da je u nje­go­vom dje­lu sa­bra­na cje­lo­kup­na is­toč­no-hri­šćan­ska ci­vi­li­za­ci­ja i kul­tu­ra na­slo­nje­na na vi­zan­tij­sko na­sli­je­đe. Do­sto­jev­ski do kra­ja po­štu­je Bož­ju za­po­vi­jest – „ne ubij”, a na pri­mje­ru Ras­kolj­ni­ko­va, vi­di se da zlo­čin lan­ča­no sa­mo po­vla­či na­red­ni zlo­čin, ali i stra­da­nje, za raz­li­ku od sa­mo­žr­tvo­va­nja, pod­vi­ga za dru­ge.
– Ro­man „Zlo­čin i ka­zna” je ro­man o pa­du i vas­kr­snu­ću lič­no­sti, o bor­bi u du­ši iz­me­đu la­žne ide­je i sa­vje­sti, a sa­vjest je u čo­vje­ku oko bož­je po Do­sto­jev­skom, to je glas vi­še prav­de i vi­šeg smi­sla – ka­že Tmu­šić Ste­pa­no­va.
No, iako je Hri­stos i nje­go­vo dje­lo­va­nje glav­na fi­gu­ra, te­ma, Do­sto­jev­ski je mno­go ka­sni­je Hri­sta spo­znao i za­vo­lio kao Bo­ga. I upra­vo lje­po­ta ko­ja će spa­si­ti svi­jet, o ko­joj pi­še Do­sto­jev­ski, do­da­je autor­ka, je­ste lje­po­ta Hri­sto­va i lju­bav. Jer, je­di­no lju­bav mo­že u čo­vje­ku ot­kri­ti ono bo­žan­sko. Ali, to pod­ra­zu­mi­je­va i stra­da­nje i vas­kr­sa­va­nje čo­vje­ka, nje­go­vo usta­ja­nje na­kon pa­da. Za­to, svi li­ko­vi Do­sto­jev­skog ili no­se Bo­ga u se­bi ili ga sil­no tra­že, do­da­je Tmu­šić Ste­pa­no­va.
Osvr­nu­la se autor­ka ve­če­ri i na pro­roč­ku moć ro­ma­na Do­sto­jev­skog, od­no­sno nji­ho­vu sa­vre­me­nost, ak­tu­al­nost, ko­ja se po njoj po­seb­no oči­tu­je u ro­ma­nu „Zli du­si”, i to ne sa­mo ka­da je vred­no­sni mo­ral­ni si­stem u pi­ta­nju, već i sa­vre­me­ni dru­štve­ni (i svjet­ski) po­re­dak. Kao naj­ve­ći gri­jeh Do­sto­jev­ski vi­di rav­no­du­šnost, po­je­din­ca ili dru­štva, a ko­je on­da ni­šta ne či­ni da se stva­ri pro­mi­je­ne na­bo­lje.
Pod­sje­ti­la je autor­ka i na naj­znač­jni­je bi­o­graf­ske po­dat­ke Do­sto­jev­skog, pa ta­ko i na nje­go­vo ro­bi­ja­nje. Kao zna­čaj­no, na­vo­di dio pi­sma iz tog pe­ri­o­da ko­je je Do­sto­jev­ski po­sa­lo bra­tu.
- Ovo vi­še ni­je ona gla­va na me­ni, ona gla­va je od­sje­če­na. Ja sam sa­da dru­gi čo­vjek, ali ja ne tu­gu­jem, i ni­sam pao du­hom. Lju­di su svu­da lju­di, i ži­vot je svu­gdje ži­vot. I u ro­bi­ja­šni­ci će bi­ti lju­di, i me­đu ubi­ca­ma ima lju­di. Bi­ti čo­vjek me­đu lju­di­ma je naj­va­žni­je – pro­či­ta­la je Tmu­šić Ste­pa­no­va, do­da­ju­ći još jed­nom da nje­go­va ak­tu­el­nost po­ti­če iz nje­go­vih vječ­nih i op­šte­ljud­skih te­ma.
Ž.J.

Je­zik je na­rod

„Je­zik je na­rod”, mak­si­ma je ko­ju je for­mu­li­sao Do­sto­jev­ski.
– Kroz Do­sto­jev­skog je kao kroz svoj pla­me­ni je­zik pro­go­vo­ri­la sva ru­ska du­ša, svi nje­ni gri­je­si i sva nje­na po­ka­ja­nja, svi nje­ni po­ro­ci i sve nje­ne vr­li­ne, če­žnje i ide­a­li. U „Dnev­ni­ku pi­sca” Do­sto­jev­ski pi­še: „Po­sto­ji ta­kva taj­na pri­ro­de, njen za­kon, po ko­me mo­žeš vla­da­ti sa­vr­še­no sa­mo onim je­zi­kom sa ko­jim si ro­đen, to jest, ko­jim go­vo­ri onaj na­rod ko­me pri­pa­dam. To je jed­na od vječ­nih isti­na ko­ju je be­smi­sle­no do­vo­di­ti u pi­ta­nje”- pod­sje­ća autor­ka ve­če­ri.